WHIPLASH

ANDREW(MİLES TELLER):

Çal çal çal çal.. Hiç durmadan çal. Hiç bıkmadan, hiç usanmadan çal. Ellerin nasır tutuncaya kadar, parmak araların kanayıncaya kadar çal. Yaraların henüz kapanmadan ve sen acı içinde kalana dek çal. Kan ter içinde kala kala, flasterlerden taşan kan damlalarını baterinin üzerinde bıraka bıraka çal. Herkesin ortasında aşağılana aşağılana çal. Babasından azarı yedikten az sonra yanaklarından süzülen gözyaşlarını silmek zorunda kalan beş yaşında bir çocuk gibi görünsen de çal. Ölmeden kurtulduğun  trafik kazasından aldığın darbeye rağmen kan revan içinde oturduğun taburede alnından akan kanlara rağmen çal. Hep çal. Aklını kaybetme noktasına gelsen de, depresyona girsen de, seni seven tatlı kız arkadaşını, kendini ve tüm enerjini müziğe adamak uğruna terk etsen de çal, daha çok çal. En iyisi olmak için çal. Daha büyük bir sahnede, mesela Lincoln Center’da, daha çok alkışı almak için çal. Aradan sıyrılmak için, yırtmak için, babanın ve kendinin annen tarafından terk edilişinin acısını çıkarmak için, seni ve yaptığın şey her neyse senin için anlamını bilmeyen ve anlamak da istemeyen zevzek ağızlı akrabalarına ve belki de tüm dünyaya karşı kendini ispatlamak için, Tanrı’dan içindeki gizli öfkenin acısını çıkarmak için, O’nu kendinle ve başarınla cezalandırmak için çal. Umutsuz pasifist baban için çal. Hayatta yalnız kalışın için çal. Kabiliyetin yoksa bile sonunda bir rock grubunda çalmamak için çal. Bir de tüm sadistliklerine ve manyaklıklarına rağmen küfürlerine ve aşağılanmalarına katlandığın, gizliden acaba babam o olsaydı nasıl olurdu diye düşünmeden edemediğin ve bir türlü baş edemediğin, yok edemediğin ve asla kurtulamadığın adam için çal. Fletcher için çal!

Acı, öfke, hiddet, hırs içinde kal. Yalnızlıkla dol ağzına kadar. Ruhun paramparça olsun. Bir adam üzerinden geçsin zevkle, seni çiğneyerek. On dokuz yaşına özgü yapılacak bir sürü güzel şey varken ve dünya çayırlarda ve ormanlarda güzelken, kapandığın dört duvarın ortasında çalmaya devam et. Önüne hayat denen bir başka seçeneğin varlığını koyan babana rağmen çal. Bir hayalet gibi süzül kapılardan onca kalabalığın içinde. Öpüşen çiftlere bak gıptayla. Tek arkadaşın, kadim dostun baban olsun eski filmleri izlemek için beraber sinemaya gittiğin. Hayatındaki başarısızlıkların ve terk edilişinin acısını çıkarmak yerine giderek hırssızlaşan ve yaşamdan beklentilerini minimize eden babana olan gizli öfkeni, Fletcher’ı bilinçaltında idealize ederek ve gerçek hayattaki babanın o olmasını deli gibi isteyerek bul sonunda kendini. Olmak istediğin şey bu adamda var, babanda yok. Yaşlandığında dönüşmek istediğin bu adam, baban değil. Beraber sinemaya gitmek istediğin, patlamış mısırı bölüşmek istediğin, hayatına dahil olmak istediğin o, baban değil. Buzdolabının üstüne jelibon bırakan baban gitsin, o olmazsa hayatının anlamını yitirdiğin adam gelsin. Babanın kopuşu ayrılık, onun gidişi doldurulamaz, anlamlandırılamaz bir boşluk. Sonunda idealize edebileceğin sıkı bir adam var karşında az manyak da olsa ama sorun değil; sen de çok normal olmayabilirsin ve otoritesinin altında ezilirken bile onda ruhuna iyi gelen bir şey(ler) var itiraf edemediğin, kimselere söyleyemediğin. Hayatı hakkında ipucu yakalamaya çabala. Küçük bir kız çocuğunu tatlı talı severken gördüğünde kalbin yumuşasın hemen. Hazırsın zaten. Tek isteğin olur almak. Ondan. Bir kez bile olsa. Yine olmuyorsa davulları parçala küfürler ede ede. Hiç olmazsa sinirin çıkar. Kız arkadaşını da harcadın nasılsa bir hiç uğruna(pardon senin için anlamı çok büyüktü). Bir başınasın bu hayatta bundan sonra. Ah doğru ya, senin Fletcher’ın vardı, değil mi?

FLETCHER(J.K. SIMMONS):

Fletcher(j.k. simmons)=Hemşire Ratched(Louise Fletcher/Guguk Kuşu/güzel hemşire)+Peter(Armin Mueller-Stahl/Shine/cici baba).

Bu muhteşem karmanın üzerine özel hayatında minnoş olma ihtimali yüksek, resmi/tüzel/kurumsal kimliğini sergilerkense “aferin” sözcüğünü kendi gösterişli sözlüğünden çıkarmış, karşıt cinse ve eşcinsellere mal edilmiş, mecazi bir takım lakap, yakıştırma ve benzetmeleri uluorta ortalığa saçıveren bir adamla karşı karşıyayız film boyunca. Ama tam bir yetenek avcısı. Kokuyu alır almaz düşüyor avının peşine. Neler yapmıyor ki? Psikolojik savaşın ilk hamlesi avının açığını öğrenmek oluyor ve başlıyor nazik yerlerinden oklarını saplamaya. Andrew’un yazar olamamış lise öğretmeni babasıyla, onu ve babasını daha bebekken terk eden annesi en güzel malzemeyi veriyor Fletcher’a. Sonra da sırayla yalnızlığını, aşırı hırsının yansıması sevimsizliğini ve sevgisizliğini vuruyor yüzüne. Andrew ne zaman bir parça kendine güvenmeye başlasa derhal kursağında bırakmayı başarıyor. Bir parça övgüyü reva görmüyor ona. Kibirlenmesine, böbürlenmesine hiç izin vermiyor.  Başarısını gölgeliyor ağzına bir parmak bal çaldıktan sonra, onu sinir edecek rakipler çıkartıyor karşısına. Orkestrasındaki kimsenin koroda solo yapmasına izin vermiyor. Solist kendisi çünkü. Çömezlik çok zor olduğundan ve çömezken adı üzerinde çömez olunduğundan(parlak bir cümle sayılmaz ama idare ediverin artık), oltaya düşüveriyor o da ve kıskançlık içini kemirip duruyor. Kabiliyetinin varlığının sınırlarını netleştirmesine izin vermiyor bir türlü karşısındaki adam. Finish çizgisine her yaklaştığında çizgiyi daha uzak bir mesafeye taşıyor Fletcher. Böylelikle Andrew’un ilgisini, azmini her daim canlı tutabiliyor. Deveye diken misali(tamam devamını getirmiyorum ama Fletcher olsa getirirdi) Andrew’a da bir Fletcher gerekiyor ve ne yazık ki çocuğun içinde yanan hırsın ateşini körüklemeye babasının nefesi bile yetmiyor.

Geride bir leşi(biliyorum çok kaba ama cuk oturdu işte) bırakmış, sayısız beddua ve ah almış, ilaç sektörünü her daim canlı tutma potansiyeli yüksek, psikiyatristlerin onunla ve kısmen enkaza dönmüş öğrencileriyle bol bol mesai harcaması gereken, duygulardan duygulara hızla geçebilen, bir dakika önce ağlarken, bir dakika sonra öğrencilerine dünyayı dar eden, film boyunca çevresinde tek bir kadın göremediğimiz, yeteneksizleri ve kendine güveni olmayanları asla affetmeyen ve bu uğurda çok kolay adam harcayan bir de kişiye özel karakteri var Fletcher’ın(karakterdense ruh hali/halleri daha şık olurdu burada sanırım)

Andrew’un geçmişi, özel hayatı, ailesi hakkında ne kadar çok şey biliyorsak, Fletcher’ınki bir o kadar kapalı kutu. Evli ve çocuklu mu yoksa dul ve vakur mu, ara ara Mavisakal’ın cisimlenmiş hali mi yoksa aseksüel mi? Hayatının en özel insanını erken yaşta milyonda bir görülen bir hastalıktan mı kaybetti? Aslen çok kalabalık, şenlikli bir aileden mi geliyor? Babası bir gestapo filan mıydı yoksa aralarına erkek sineğin giremediği acımasız kadınlar ordusu tarafından mı yetiştirildi? Burjuva bir aileden mi geliyordu yoksa Arizona’daki çiftliğinde traktörünü süren kendi halinde bir çiftçi mıydı babası? Peki tüm bunları bilmek neyi değiştirecek? Hiç. Olan olmuş çünkü. Karakter kırkından sonra bir yere kımıldamıyor artık. Herkes korkunç pişmanlıklar içinde yatağında kıpırdayamaz ve Tanrı’dan kendisini affetmesi için beklerken pişmanlık kuyularında bir girdaba kapılmışçasına titreyerek ölmüyor. İnsanlar birbirlerine eziyet ede ede ölüp gidiyorlar sadece. Bkz: Orkestradaki işinden kovulduktan sonra da değişen bir şey olmuyor. Fletcher aynı Fletcher; akıllanmış, doğru yolu bulmuş derken bir bakıyoruz intikamın gizli kanatları çıkıveriyorlar aniden ve başlıyor o da onları çırpmaya Andrew’a doğru. Tüm bunlar olurken de oh olsun, gördün mü, al sana dercesine kafasını sallıyor. Bu haliyle beş yaşında bir çocuğa dönüşme sırası Fletcher’a geçmiş oluyor nihayet(en sevdiğim sahneydi).

Sonuç itibariyle azmin elinden Fletcher’ın bile kurtulamadığını, hırsın fazlasının insanın sağlığıyla oynadığını, Jo Jones olarak işe girişip, insan hayatlarını mahvederek bir Charlie Parker yaratmanın ne derece doğru olduğunun film esnasında ve sonrasında uzun uzun tartışıldığını, kapasitenin insandan insana değiştiğini, bebekken terk edilmenin ve bunun bilincinde olmanın hayata bir sıfır mağlup başlamak olarak görülmesinin yanlış olduğunu çünkü hırslanmanın da verdiği ivmeyle hayatta başarılı olma ihtimalini katbekat arttırdığını, duyulursa eğer; bunun evli ve çocuk yetiştirmek için paralanan mutlu/mutsuz çiftlerin kaçarak ya da boşanarak ayrılmaları için bir bahane olacağını; teknik olaraksa henüz otuz yaşından gün almamış bir taze yönetmenin kendi kısa filminden uyarlayarak hem yazıp hem yönettiği filmindeki özellikle oyuncu yönetimindeki başarısının nereden geldiğini asla anlayamadığım ve anlayamayacağımı, filme ayırdığım yüz dakikamın bir dakikasının bile havaya gitmediğini, hem nazik hem şahane kurgulu, deha pırıltıları taşıyan(umarım tek sefere mahsus değildir) yönetmenli, nefis oyunculuklu(zavallı Edward Norton, rakip o kadar büyük ki..) ve benim duygusal yaklaşımlarımı bir kenara koyarsak (Birdman, Wild, vs.), senenin hem sürpriz yumurtası ve hem de “bu senenin en iyi filmi” olabilir Whiplash. Bunca başarılı işlere dahil olmak dileğiyle. Andrew’un hırsı üzerimizde olsun. Bir de Fletcher olsun tepende. Sonuç:Biri garanti(erkek oyuncu) beş oscar(oskar-a’sının üzerinde inceltme işareti olmalıydı) adaylığı ve kazanılmış 60 ödül. Fena değil, hiç fena değil bir bağımsız yapım için.