GREEN BOOK

GREEN BOOK :

“Yeterince beyaz değilsem, yeterince zenci değilsem, yeterince erkek değilsem, söylesene Tony, neyim ben?” Dr. Don Shirley

“Dünya ilk adımı karşıdan bekleyen yalnız insanlarla dolu.” Tony Lip Vallelonga

“Annem olsa, senin gibi aptallara hep şunu söylerdi… Şiddet ile kazanamazsın Tony. Sadece asaletini koruduğun zaman kazanırsın. Asalet ise her zaman üstün gelir. Ve bu akşam sayende üstün gelemedik.” Dr. Don Shirley

“Babamın söylediği gibi, ne yapıyorsan tam yap. Çalışıyorsan cidden çok çalış. Gülüyorsan sahiden gül. Yemek yediğin zaman ise son yemeğinmiş gibi ye.” Tony Lip Vallelonga

GİRİŞ :

A – Biraz geç kalmadın mı bu film hakkında ahkam kesmek için? Vizyona gireli haftalar belki aylar oldu. Eleştirmenler de üzerine ne varsa yazmıştır. Sırası mıydı şimdi?
B – Ben hayata geç kaldım, bırak filmi.
A – Abarttığını düşünmekteyim.
B – Belki biraz. Bu arada Green Book’u ilk duyduğunda Kur’an-ı Kerim’i anlattığını düşünen insanlar gördüm.
A – Yeşil demek dolar demek bir yandan.
B – O da doğru ama tıpkı filme ismini veren kitabın içeriğinden de anlaşıldığı gibi, inanç boyutunda da, maddesel anlamda kurtuluş açısından da yol gösterici bir özelliği var bak bu yeşilin. Sinema dilinde yeşil bilgi demek. 
A – Fazlası zarar ama. Dinde saplantı yapar, imkanlardaki sınırsızlık duygusuyla gelen  bir kaybediş(yani sapıtma, ileri boyutta kudurma ya da sınırları zorlama kibarca) yaratabilir bünyelerde, filmde olduğu üzere de ırkçılık zamanlarında renkli insanları tek tipleştiren bir durum oluşabilir. Öte yandan bil bil nereye kadar?
B- Yeşile rağmen zaaflarına yenilmemeli insan. Kısaca böyle mi söylemeliyiz yani?
A – Aynen. Dünyevi şeyler bunlar. Ruhlar Müslüman, Hristiyan, Budist diye dolaşmıyorlardır herhalde öteki tarafta. Parayla da işi olmayabilir ruhların. Hamburger yemek isteyen, Versace’den giyinmek isteyen bir ruh duymadım daha. Güçlü olmak, bilmek, bulmak, hatırlamak isteyen bir ruh da. Ruhun ruh olduğunu da duymadım ya… 
B – Alengirli konular bunlar. Socrates’a göre filozofların tüm yaşamı ölüm üzerine düşünmeyle geçermiş. 
A – Ölümü ölmeden bilmek mümkün değil ki!
B – Yaşamdan yaşarken ne anlıyoruz ki?
A – Filozoflar gibi konuştun. Bak çok etkilendim şimdi.
B – Cicero okudum da yakın zamanda(Ey sevgili okuyucu sana sesleniyorum bu arada, bu yazıda Cicero’dan birkaç alıntı yapmış olmakla beraber, neticede akademik bir çalışma olmadığından hangileri olduğunu belirtmeyeceğim, sadece söylüyorum).
A – Aferin sana(Ah bu okuyucu ile karşındaymış gibi aç parantez, kapa parantez konuşmaların da yok mu…iç sesse buyur buradaki daha mütevazi bir yandan).
B – Eğitimsizlerin anlayamayacağı, eğitimlilerin de okurken sıkıntı çekeceği yazılar yazmak istemedim(Palavra. Cicero’ya inat tam tersini yapmak istedim, uzun cümleler kurarak karmaşık olmak, oturduğum yerden sıktığım palavraların ilk kez düşünülmüş olduğu havasını yaratmak istedim. Kibrimden boğulduğum günde beni alkışlayın istedim. Son olarak diyorum ki, iç ses olunmaz iç ses doğulur ve benim iç sesim pek çok iç sesi parçalar, böler ve de döööver. Çünkü çok beter).
A – Bravo doğrusu(Bir çeşit ruh hastalığın olduğunun çevrendekiler farkında olsa gerek. Olmayanlar da okuduktan sonra şıp diye kavrayacaklardır. Şu çok kibar ve sözde nazik Doktor Don Shirley’nin de seninki gibi bir iç sese sahip olduğunu düşünüyorum. Bak benim içimdekine, o tam bir Tony. Sürekli ne yemek yesek diye düşünmekten keyif alan, menüyü beğenmeyince yüzü düşen, morali bozulan, natürel gurme ve de eve ekmek götürmek telaşında kaba saba bir iç sesim ben. Romantizmden anlamam, mangallık bir kilo etle eve dönmenin sevgimin bir göstergesi olduğunu bildim ve takdir edilmeyi bekledim hep. Çoluk çocuk et yedikten sonra önce ben çocuklarla, sonra yine ben hanımla güreşiriz. Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur çünkü aynı zamanda. Bunun için iyi beslenmeliyiz, ben ne yersem oyum mesela. Et, süt, dana. Benim lakabım da “dana” bu arada. Ama sen içinde korkunç bir parça taşıyorsun. Gizli kalmış, karanlık bir yan bu. Ürkütüyor beni, sevdiklerini, en çok da kendin korkmuyor musun acaba içindeki bu ne zaman ne yapacağı belli olmayan hayvandan? Hiç sanmıyorum, kurtulamadığın alışkanlığın olmuş, görmez işitmez hissetmez olmuşsun. Buna rağmen bununla yaşamayı kabul eder olmuşsun, içindeki hayvanla barışmış bulunmuşsun, yazık değil mi sana?)
B – Hayırdır bir şey mi var ters giden, bakışların değişti de. Her neyse üzerine daha çok konuşuruz ama belirteyim ki bu senenin en iyi filmi Green Book değil, benim en beğendiğim film olmayı da başaramadı ama bir şekilde kendini sevdirmeyi başarıyor, kaldı ki senaryo da bu maksatla yazılmış zaten. Golden Globe’dan da eli boş dönmediği düşünülürse şayet, sonuç yapımcılarını sevindirmiş olsa gerek. Adeta beni sevin diye haykıran bir film var ortada. Bizler de hem birer izleyiciyiz hem de birer insanız sonuçta. Sev beni diyen bir filmin bu bir parça hazin çağrısına aynı şevkle olmasa da benzer hissiyatla karşılık veriyorum ben de bu sayede. Ben de seni Green Book’cuğum. Ben de seni. İlk yarınsa kesinlikle daha iyiydi finalden ve bizi finale götüren süreçten. Yine de ağızlarda bıraktığı tat ballıydı, unutulmaz olmasıysa belki de bundandı. Tatlı bir film kısaca karşınızdaki. Olmazsa olsa da Viggo Mortensen ve Mahershala Ali’nin oyunculuğu için bile değer, benden hatırlatması(Siz hiç size karşı tam olarak ne hissettiğini bilemediğiniz bir adamın ruh çözümlemesini yapmak zorunda kaldınız mı? Ben şu an bu durumla karşı karşıyayım ve bu adam bendeki bir şeyi sevmiyor, kendince belli etmemeye çalışsa da. Benimse kendimle ilgili bildiğim tek şey şu sıradan, sıkıntılı, bomboş hayatım. Yoksa siz hayatını dolu dolu yaşadığını sanan gerzek adamlardan mısınız? Obama bile ne dolu bir hayat benimkisi diye düşünmemiştir kanımca: Siyah doğdum, okudum avukat oldum, saray’ın başkanı oldum, ünlülerle arkadaş oldum, şimdiyse emekli oldum, standart bir emeklinin hayali turlarla yurtdışı gezilerine çıkmakken ben onları Airforce’la herşey dahil sistemiyle hale yola koydum. Bedavaya kondum. Cibuti’de bile bulundum. Obama bu kadar sığ değildir herhalde!)

 

GREEN BOOK :

Inspired by a true story yazısıyla açılıyor film yani gerçek bir hikayeden esinlenilmiş olduğunu ve bir parça araştırma yaptığınızda her iki karakterin de gerçekten yaşamış olduklarını görüyorsunuz. Sonrasındaysa senaryoya ve dolayısıyla filme ateş püsküren bir taraf var. O da Doktor’un tarafı. Yaşanmışlıkların gerçekten yaşanmış olup olmadıkları bir yana, biz bakalım filmimizin genel gidişatına. Yani filmin bütününe. 60’lar gençliğinin idolü Bobby Rydell sahnededir. New York City’de yer alan ünlü Copacabana gece kulübünün sahibi Jules Podell’in yanında çalışan gösterişli ve boğazlak Tony ve arkadaşları çıkan kavgadan sonra kulüp kapatılınca işsiz kalırlar. Dediğim gibi feci boğazlak ve aynı zamanda pasaklı, göbekli ama iyi kalpli aile babası İtalyan Tony iki küçük oğluna ve karısına bakmak zorundadır. Dişli rakibine rağmen en fazla hotdog’u yemek suretiyle kazandığı 260 doların üzerinden henüz çok da vakit geçmemişken, saatini rehinciye bırakmak noktasına gelmesi çok zamanını almaz. İyi referansları sayesinde çağrıldığı şoförlük işi için Carnegie Hall’ün üst katında ikamet eden titiz mi titiz ama yetenekli mi yetenekli siyahi bir piyanistin şoförü olarak çağrılması ve akabinde karşılıklı inatlaşarak geçirilen görüşmeden sonra Güney’e yani New York’dan Alabama’ya dek uzanan yolculuklarında yaşadıklarına tanık oluruz bu ikilinin. Bu bir yol filmidir aynı zamanda.

Sadece şoför olarak değil, hem vale, hem kişisel asistan, gerektiğinde çamaşırlarını yıkayacak, ayakkabılarını boyayacak, otomobilinin kapısını açacak bir çeşit yardımcıdır Doktor’un aradığı. Tony ise uşaklığı, kısaca ütüyü, ayakkabı cilalamayı şiddetle reddeder. Tek yapabileceğinin bela ile başa çıkmak ve emniyetlerini sağlamak olduğunu söyler. Bahsi geçen yıllar 60’lardır ve zenciye zenci denen zamanlardır. Amerika’nın güneyine seyahat eden bir siyah, özel şoförü olarak da bir beyazın, ırkçı bölgelerde nasıl karşılanacağını aşağı yukarı tahmin eden Doktor, gecenin bir vakti sekiz hafta yanından uzak tutacağı için ve Noel’de eve dönme şanslarının olmayacağından ötürü Tony’nin eşinden izin almak için evi arar. Dolores’den onay aldıktan sonraysa da bu gece ve gündüz kadar zıt ikili yollara düşerler. İlk durakları Pittsburgh’dur. Sonrasındaysa Indiana, kızarmış tavuğuyla ünlü Kentucky, Raleigh North Carolina, Macon Georgia, Memphis Tennesse, Louisiana, Mississipi ve nihayet Birmingham Alabama’da sonlandıracakları turlarının ardından, bu sefer de aynı yolları eve dönebilmek için aynı otomobilin içinde katedeceklerdir. Zorlu seyahat şartları ve yaşadıkları onca şeyden sonra iki adam kendilerini merhametin ve günlerin alışkanlığından kalan dayanışmanın görünmez ipleriyle bağlı halde bulurlar.

Yolculukları esnasında Tony hiç durmadan tıkınır, Doktor’sa bu hödük ve kaba saba adamı hiç durmadan ezikler. Üç yaşından itibaren psikoloji, müzik ve litürji dallarında uzmanlaşan, Leningrad Üniversitesi’ne kabul edilen ilk siyah olup 14 ayda iki defa Beyaz Saray’da sahne alan bir deha ve virtüözdür ne de olsa. Kırılgan ama kibirli, yol gösterici ama aynı yollara karşı mesafeli, yalnız ve bunun yüzünden içkiye karşı mesafesiz biri. Diksiyonunu düzeltmesi konusunda ona yardımcı olabileceğini söyler. Şivesi bozuk, kelime seçimleri yanlış ve ağzı da bozuktur. Tony ise Dolores’e yazdığı mektuplarda onun Liberace gibi bir yetenek olduğundan bahsetmektedir. Aynı Tony onun Aretha Franklin’i bilmediğini öğrendiğinde de çok şaşırır. Ona göre kendisinden olan yani siyahi bir şarkıcıyı bilmemek affedilmezdir. Bu arada herkes en çok kendinden olanı mı bilmelidir, tartışılır. Filmin en büyük handikapı da budur. Tony, Doktor’dan daha siyahtır, Bronx sakinidir, gecelerin bekçisidir, aile birliğini koruma gayretindedir, halk adamıdır, cesurdur, serttir kaba saba filandır ama yumuşacık kalpli adam gibi de adamdır. Orpheus’u Orphans’la karıştırsa da, karısına yazdığı mektuplar içerik olarak sabahtan akşama ne yediği üzerine kurulu bir menü gibi olsa da yolculukları boyunca hem Doktor ve saz arkadaşlarına hem de bize kendini iyice sevdirtmeyi başarır. Bunu o kadar çok başarır ki, kendisi dışında Doktor’u da başta Doktor’un kendisine, sonra Hintli emektarına, tüm aile dostlarına ve siyah halkına yürekten sevdirtmeyi başarır. Sonuç olarak bunu başarı sayanlar için bu da bir başarıdır. 

Filmin ismini aldığı Green Book’sa bir çeşit seyahat rehberi aslında. İçerisinde seyahat edebilen siyah insanların kalabilecekleri otelleri gösteriyor. Üzerinde de gücenmeden seyahat edin diyor. Bir yanlışlığa mahal vermemek adına oluşturulmuş bir rehber kitap Tony’nin elinin altındaki. Altmışlı yıllar siyah insanının Booking.com’u bir nevi. Trivago’su ya da. Bizim iki kafadarsa kaldıkları yerlerden ziyade, beyaz insanların ırkçılığı ve bağnazlığıyla boğuşuyorlar en fazla. Neyse ki Ku Klux Klan çıkmıyor karşılarına. Onun yerine kan ter içinde tarlada çalışan kadınlı erkekli siyah işçilerle yüzleşiyor Doktor. Arabanın arkasına kurulmuş siyah adamın şoför koltuğundaki beyaz bir adam tarafından kapısının açılması onlara son derece fantastik geliyor. İki taraf da karşılıklı birbirini süzüyor bu kısacık anda. Doktor’un o an tarlada çalışan ırkdaşlarına üzülmektense, eğer dehası olmasa ve o da zamanında bir Güney kasabasında doğmuş olsa kendisinin de şu an o tarlanın içinde çalışıyor olacağını düşündüğünü hissediyorsunuz. Gelelim Güney’in beyaz halkına. Müziksever ve sanatsever ama yine de alışkanlıklarından vazgeçmeyen, işine de öyle gelerek hareket eden tipler çoğu. Kah çiftliklerinde, kah evlerinde kullandıkları siyahları müzikal anlamda da ruhsal tatminleri için kullandıktan sonra yolun sonunda yer alan renkli insanların kullandığı tuvalete doğru yönlendirebiliyorlar kolaylıkla. Veba bulaşabilir aynı salonda yemek yiyip, aynı tuvaleti kullandıkları takdirde. Cicero’nun dediği gibi alışkanlığın büyük bir gücü var, buna ek olarak da insan insanı çıkarları doğrultusunda kullanır pek çok zaman. Kadın kocasını kullanır, çocuk annesini, yeri gelir ebeveynler çocuklarını, dostlar dostları, yığınlar yığınları, kısaca herkes herkesi küçük, orta ya da büyük ölçekli menfaatleri için kullanır. Bu menfaatlerden bazen sevgi doğar, bazen de hiçlik.

Son bir söz olarak filmin en unutulmaz sahnesinin tarlada çalışan siyah işçilerle Doktor’un sessizce bakıştığı sahne olduğunu belirtmeden geçmeyeyim. Bazen bir filmi tek bir sahnesi unutulmaz kılar. O sahne bu sahneydi benim için. Viggo Mortensen’a gelince sadece bu filmdeki rolüyle değil, meslek hayatı boyunca canlandırdığı pek çok role istinaden bir Oscar ödülünü öyle hak ediyor ki. Restoranda Doktor’la karşılıklı yemek yedikleri sahnede, tuz üzerine başlayan konuşma esnasındaki vücut dili unutulmazdı.