LADY BIRD ve TAŞRA SIKINTISI

LADY BIRD ve TAŞRA SIKINTISI :

“Kaliforniya hedonizminden konuşan hiç kimse Sacramento’da Noel’ini geçirmemiştir.” Joan Didion

… ya da Çorum’da, ya da Yozgat veya Çankırı’da. Sacramento’da geçirilecek olan sakin bir Noel tatili, bir Anadolu şehrinde geçirilecek olan Kurban Bayramı’na eşdeğer olabilir pekala da. Bir paralellik kurmaya çalışıyorum sadece. Çok da zor olmuyor düşününce. Her ülkenin kendine özgü bir taşrası var, onlar adına taşra demeseler de ve şu “Taşra” kelimesi ne hüzünlü bir kelimedir öyle! Çocukluğun saklıdır içinde, yeniyetmeliğin, utançların, keşiflerin, özlemlerin ilk aşkın bir de. Yapabileceklerinin kısıtlı olduğu yerlerdir taşra, kendini kısıtlanmış hissettiğin yerlerindir taşran. Turist olarak kısa bir süreliğine gelmediysen eğer, Çatalhöyük’ten, Alacahöyük’ten ve tüm höyüklerden sanane, sanane her tür ağrıya iyilik veren çamur banyolarından, kaplıcalardan… Birbirine paralel iki çarşısını yürüyerek bitirmenin iki saatini aldığı, internet ve sosyal medyanın olmadığı zamanlarda, bir kitap kurdu da değilsen eğer say bakalım ortaokul, lise çağlarında yapabileceklerini teker teker. Sınırlarını bizzat yaşadığın şehrin çizdiği topraklarda, Çorum’un sınırı Yozgat, Yozgat’ınkiyse Tokat mesela. Bir taşradan bir başka taşraya açılan kapılar bunlar aynı zamanda. Yırtmak, yükselmek, özgür olmak, dünyaya açılmaksa gayen, yanlış yerde doğduğunu, yanlış yerde olduğunu ve yanlış yerlerde yetiştirildiğini düşündürten şehirlerdir bunlar aynı zamanda. Anan belli, baban belli, çapın belli a oğul, ah kızım; biri soğan, öteki sarımsak değil mi be çocuğum! Seni yüreklendirecek cümleler doğduğun evden çıkmayacak, bunu henüz anlamadın mı? İstanbul’da doğmuş olsan hayat ne kadar kolay olacaktı halbuki, değil mi? Acaba mı? Oysa ki ayağını bastığın çamurlu toprak bile yanlış burada. Şansın varsa bir parça, taşranın da taşrası, taşranın doğusu diyebileceğin, yani kısaca şehrinin yağmur yağdığında pabuçlarını, beraberinde de paçalarını çamurla sınatan bir ilçesinden ya da köyündense merkezinde doğmuş olmanın en büyük lütuf olduğunun da farkındasındır kanımca. Önce sorarlar ya hani nerelisin diye “Nörüyon”un yerine; dersin sen de ben Çorum’luyum diye. Çorum’un neresinden hemşehrim dediklerinde, “Merkez Abi” demenin dayanılmaz hafifliğiyle birlikte, müthiş bir özgüven çöker omuzlarına birdenbire. Gelsen görsen bir de büyük şehirlerin taşrasını, koşarak kaçarsın köyüne, doğup büyüdüğün, insanına sırtını korkusuzca dönebildiğin, yüzyıl geçse de çiseledi miydi yolları balçıkla kaplanan memleketine. Bizim taşralar böyle, ben yıllardır dolanıp duruyorum o taşraların içinde, ne aradığımı bilmediğim halde. Belki de biliyorumdur içten içe.

Gelelim Lady’mize, Kuş’umuza, Minik Kuş’umuza. Amerikan Başkanlarından Lyndon B. Johnson’ın eşine, hemşiresi tarafından takılan “Lady Bird” lakabını kendine kendisinin vermiş olduğunu öğreniyoruz. Karakterin Johnson’a ve eşine duyduğu ilgiden ve bu ilginin kaynağından bahsedilmiyor film boyunca. Kaliforniya eyaletinin başkenti kabul edilen Sacramento’da, ailesinin imkansızlıklar yüzünden bir gün kurtulacağız diye diye yirmi küsur yılı devirdikleri vasat bir evde doğan, ve doksanlarda büyümeye çalışan bir kızın hikayesi anlatılıyor Lady Bird’de. Film, yazılı ve sözlü medyada Juno ile kıyaslandı defalarca. Bir büyüme hikayesinin anlatıldığı iki film arasında çok da benzerlik bulamadım açıkçası iki genç kızın sancılı geçen süreçleri dışında. Bir sınıflandırmaya tabi tuttuğumuzda, bu senenin bir başka “coming of age” filmi idi özellikle de komedi yanı ağır basan. Christine “Lady Bird” McPherson’ın bir senesine tanıklık ediyoruz film boyunca. Film, doksan iki dakikalık süresiyle bir hayli de ekonomik. Kestirmeden fakat dilediği gibi gidiyor sonuca. Sıkmıyor, yıkmıyor, bir çuval inciri berbat etmiyor bu zaman zarfında. Greta Gerwig’in ilk yönetmenlik denemesinde net bir sonuca ulaştığına şahit oluyoruz kısaca. Yönetmenlik kumaşı var bu kadında. Tatlılıkla anlatmış derdini dosta düşmana. Hal böyle olunca da hem eleştirmenler, hem seyirci, hem de ödül verenler açısından kucaklanıyor hararetle. İlk tecrübesinde daha, filmine ruh katabildiğini görüyoruz ve bir soru takılıyor aklıma hemen. Bizim buna benzer filmler çekebilecek yönetmen adaylarımız ve rüştünü ispatlamış yönetmenlerimiz var ve bunun da farkındayız. Kendilerinden tek beklentimizse kasmadan, kasılmadan, öyle bile olsa biz bir garip izleyiciye hissettirmeden bunu başarabilmeleri yönünde; bir sürü imkansızlık dahilinde. Greta Gerwig’in hayran olunası tarafı bu işte. Bu hissi izleyicisine geçirebilen son zaman yönetmenlerinden Kaan Müjdeci vardı Sivas’la, öncesinde Pelin Esmer “Gözetleme Kulesi”yle, Taylan Kardeşler “Vavien”le. Daha da sayabilirim; “İki Dil Bir Bavul” çıktı bu topraklardan, “Dilber’ın Sekiz Günü” bir de. “Yozgat Blues”, “Tepenin Ardı” var öte yandan. Motor diyene kadar geçen süreçte yani giriş ve gelişme bölümünde(kısaca bir fikrim var, çekebilirim, bir el sonrasında bir omuz verin ve nihayet bu yetmez hemşehrim aşamalarında) sektör daha çok statik elektriğe bağlı olduğundan çaresizliklerden ve imkansızlıklardan da iyi şeyler çıkarılabildiğini gördük ara ara. Ona yormak gerek, kısaca hayra yormak gerek bu hal ve gidişatı, yoksa biz boşuna yabancı film bağımlısı olmadık oturduğumuz yerde.

Artık tam manasıyla filme dönüyor, bu gereksiz kıyaslamayı bırakıyorum bir tarafa. Kendine “Lady Bird” ismini kendisi veren Christine’in evlatlık olduğu belirtilmeyen bir abisi ve de onlarla beraber yaşayan ve bakaa bakaa Miguel’e benzemiş tuhaf görünüşlü Hispanik bir kız arkadaşı var. Babası yıllardır depresyon tedavisi gördüğünü çocuklarına belli etmeyen sevecen bir adam. İşinde istikrarı yakalayamamış bir türlü. Her ne kadar para hayatın karnesi olmasa ve o ailesine bağlı iyi bir baba olsa da başarısızlık hissiyle baş etmek çok kolay bir şey değil gündelik hayatta. İlaçlarla baskılandıkça iyice sakinleşen baba, annesiyle Christine arasında katalizör görevi görmüş çokça. Kadınsa ipotekler, giderler, harcamalar derken, evin maddi yükünün çoğunu da sırtlandığından evde en çok söz söyleme hakkına sahip kişiye dönüşmüş. Parayı veren düdüğü… Fakat kızı da kendisi gibi çetin ceviz olunca en büyük tartışmalar bu iki güçlü kadın arasında gerçekleşmekte. Akıl hastanesindeki hastalarla yapılan fazla mesailerin de katkısı olsa gerek bu agresifliğe. Çocuğunu iyi tanıyan bir anne olarak, kızının çok daha iyisini yapabileceğinin farkında olmakla birlikte, potansiyelini ortaya çıkarması için her fırsatta didişiyor kızıyla. Tartışmalar her zaman Lady Bird’ün alttan almasıyla sona eriyor. Ya deliler gibi özür diliyor genç kız, yahut hiç dayanamaz olduğunda kendini arabadan atıveriyor son noktada. Gene de bildiğinden şaşmıyor annesi. Asla alttan almıyor kızını. Filmin ilk dakikalarında yer alan arabadan atlama sahnesinden sonra pembe bir alçıyla yaşamak zorunda kalıyor Christine bir süreliğine. Filmin ekseninde varlığını her daim hissettiren anne kız çekişmesinin ilk sinyallerini şiddetli bir şekilde vermiş oluyor böylelikle Gerwig. Öte yandan on yedi yaşında olan ve üniversite öncesi son sınıfta okuyan genç kızın en büyük amacı Sacramento’dan mesafe olarak en uzak olan fakülte tarafından kabul edilmek. Her fırsatta Kaliforniya’dan nefret ettiğini, Doğu Yakası’na gitmek istediğini söylüyor. Harıl harıl New York’daki üniversiteleri araştırıyor bu yüzden. Kompleks haline getirdiği Sacramento’lu görünüp görünmeme sorununu çok büyüttüğü, özünü reddettiği düşünülse de, filmin sonunda tanıştığı ve kendisine nereli olduğunu sorduğunda Sacramento’yu anlamayan, fakat San Francisco dediğinde çok havalı bulan genç adamın tepkisinden de anlıyoruz ki Çorum ve Sacramento kardeş şehirler bu evrende. Sacramento’lular ve Çorum’lular da ifade edemedikleri bir nevi farklı yarıküre ruh ikizleri olsalar gerek.

Christine ilgi odağı olmayı sevmekle beraber, derslerine pek fazla ilgi göstermiyor. Hem hazırcevap hem de sivri dilli hem de akıllı olsa da, Amerika Irak’a füzeler yağdırırken televizyon karşısında duyarsızlık içinde izliyor olan biteni. Apolitik bir neslin çocuğu çünkü. Daha çok yaşadığı ortamı farklı göstermek telaşında. Kolaylıkla yalan söyleyebiliyor bu uğurda. Aklı hınzırlığa çalıştığından, düşük not aldığı matematik dersi sınav notlarının bulunduğu defteri hoca sınıfta yokken alıp çöpe atıveriyor mesela. Sonra da büyük bir ciddiyetle benim notum daha yüksekti diyebiliyor mesela. Fakat Rahibe Sarah onun konuşma yönünün gelişmiş olduğunu gözlemleyip, müzikal elemelerine girmesini öneriyor. Elemeler esnasında tanışıyor ilk erkek arkadaşı Danny’le. Onunla yaşadığı düş kırıklığından sonra da Kyle’a yöneliyor. Kyle’la da başka türlü bir hayal kırıklığı yaşıyor. Bu arada bir sürü badireler atlattığı arkadaşı Julie’yi deyim yerindeyse daha popüler, daha zengin ve geniş bir çevresi olduğu için Jenna uğruna harcıyor. Aklı başına gelince de kabahatini bilen bir tilki gibi dönüyor Julie’sine. Üniversite başvuru formlarında yer alan denemesini okuyan Rahibe, onun Sacramento’yu büyük bir özenle ve dikkatle yazdığını söylüyor. Dikkatini vermenin sevgiyle eşdeğer olduğunu düşünmüş kendince ve haklı da. Şehrinin kıymetini ondan uzaklaştığında keşfediyor ancak. Üniversite tarafından kabul edildikten sonra gittiği New York’da alkol komasına giriyor. Yalnız ve ailesinden uzakta geçirdiği bu günlerde en çok bir zamanlarki güvenli yaşam alanını arar hale geliyor. Film boyunca ve beraber geçirdikleri zaman zarfında hiç durmadan didiştiği annesine dönüşüyor o da her kız gibi sonunda. Sacramento’da ilk kez araba kullandığında ne kadar duygusallaştığını anımsıyor. On sekiz yaşına basar basmaz bundan böyle yasal bir şekilde temin edebileceği sigara, kazı kazan ve playgirl dergisiyle beraber edindiği özgürlüğün yanında, bir dönemin kapanıp bir başkasının açıldığını idrak etmesi için Sacramento’dan uzaklaşıp kıymetini anlaması gerekiyormuş kısaca. Büyüyor Lady Bird ve Christine McPherson oluyor nihayet.

Oyunculuklara gelecek olduğumuzda, Sorşa olarak telaffuz edilen ve anlamı özgürlük demek olan ismin sahibi Saoirse Ronan’ın çook başarılı performansı yakalıyor bizi ve de sürüklüyor arkasından film boyunca. Sözünü sakınmayan, filmin bir başka sivri dilli karakteri anne rolündeki Laurie Metcalf da öyle. Öte yandan Sister Sarah, depresyon geçirmekte olan mutsuz rahip ve o gittikten sonra beyzbol takımı başından tiyatro takımının başına getirilen taktikçi rahip ve oyuncularını hücum defans taktikleriyle oyuna hazırladığı anlardaki ateşli halleri, oyun öncesi yapılan seçimlerde, sonrasındaki provalarda ve en nihayet sahneye konduğu anlarda yer alan tüm genç oyuncuların performansları son derece başarılıydı. Akıllarda yer eden bir mizah, zekice diyaloglar filmin en büyük başarısıydı kanımca. Greta Gerwig bundan böyle sıklıkla geçmeli yönetmenlik koltuğuna. Bakalım ayni zamanda oyuncu ve senaryo yazarı olan Sacramento’lu Gerwig’in tercihi kamera önü mü yoksa arkası mı olacak bundan böyle. Bunu da göreceğiz hep birlikte. Kendisi Frances Ha(liday)daki performansıysa hala zihinlerde. O da Noah Baumbach’ın en iyi filmiydi bence.