MARY QUEEN OF SCOTS : İSKOÇYA KRALİÇESİ MARY

Aşık

MARY QUEEN OF SCOTS : İSKOÇYA KRALİÇESİ MARY

“Kadınların gözleri kör, kuvvetleri zayıflık, konseyleri aptallık, muhakemeleri de çılgınlıktır. Hem papacıya(Katolik) hem de bir kadına mı tabiyiz şimdi?” John Knox(isyana teşvik ve olası kadına şiddetin kısaca Abdurrahman Dilipak’ın İngiltere versiyonu)

“Güzellik gelip geçer, akılsa gelişir.” Kraliçe Mary 

“O bir dakika seni adam yapmaz.” Mary

“-Bütün bu gördüklerine hükmetmek nasıl bir şeydir acaba?”
 -Ben onun hizmetkarıyım.”

“Beni ben yapan her şeyden, tüm söz ve hareketlerimi kontrol eden taht için feragat ettim.” İngiltere ve Galler Kraliçesi, İskoçya Derebeyi Hükümdar Elizabeth(her şey ünvan için mi, sanırım)

GİRİŞ :

Gezmekle meşguldüm(gezmekten yoruldum), dertlerimle meşguldüm(bitmeyişlerinden yoruldum), aramakla meşguldüm(en çok da aramaktandır yorgunluğum). Pek çok bahanenin ardına sığınıyorum bu önemli filmi yazmakta geç kalışıma dair. Daha doğrusu önemsemekte geç kalışımın mazeretidir bütün bu laf kalabalığı. Büyük Britanya’nın yüzyıllar öncesinden başlayan ve kolay kolay da bitmeyen taht kavgasından bıkmadık mı diyeceksiniz ama demek ki bıkmamışız. Bıktırtmamışlar. Onlar çekmekten, bizlerse izlemekten. Filmin yönetmeni olan Josie Rourke tiyatro kökenli ve bu da onun ilk sinema filmi. İlk sinema deneyimine, tiyatro geçmişine ve kimi haksız eleştirilere pas vermeyerek başladığım filmi çok da beğendim. İyi ki izlemişim dedim. Didaktik olmayan bir anlatıma sahip filmde yer alan iki kraliçenin zaaflarını olsun, hem de mağrur ve bir o kadar da mağdur yanlarını kamerayı onların yatak odalarına kadar sokarak fakat yüzüne gözüne bulaştırmadan çıkartmasını bilen yönetmenin oyuncu yönetimindeki başarısı da haliyle ortada. Filmden, aklımdan çıkmadan kalmasını başarabilen unutulmaz kareler var. Margot Robbie’nin filmin sonundaki alçı gibi makyajdan gülünç bir hale dönmüş yüzüne  rağmen vicdan azabı çekerek ağladığı anlar mesela ya da Mary’yi canlandıran Saoirse Ronan’ın idamına, düşmanlarının ve genel olarak tüm dünyanın üzerine doğru korkusuzca yürüdüğü anlar. Kız kardeşler olarak adlandırılan ve kraliçelerine aman bir şey olmasın, olursa da eğer acilen müdahale etmek üzere yatak odalarını bile dinleme hakları olan kızların kendi kraliçelerine karşı bağlılıklarını sergiledikleri korumacı tavırlarlara ait anlar hala aklımda. Elizabeth’in makyajsız ve kostümsüz eskrim odasına dalarkenki duygusal halinin gözükmesini engellemek için deli fişek gibi içeri dalıp çıkın çıkın diye bağıra bağıra erkekleri kovalayan kız kardeşlerin olduğu sahneyse benim için filmin en unutulmaz sahnesiydi. 

Tam karar veremesem de bir film hakkında yazacağım son diyaloglu yazım bu olabilir. İki kadın karakter var bu defasında. A(nne) ve E(lizabeth) baş harfleri. Ayşe ve Emel yani. Rekabetleriyse sonsuz tıpkı bu iki kraliçe gibi. Kraliyet ailesine bağlı değiller, nereye bağlı olduklarını kendilerinin de bildiği söylenemez fakat konuşmalarından anlayacağınız üzere kolaylıkla avamlaşabilirler. Sonlarını bilemesek de sözleri zehirli; bir ok gibi saplanıyor ve kanatıyor battığı yerleri. Bu filmi ayrı ayrı izlemiş, şimdi de tesadüfen karşılaştıkları sinema çıkışında hakkında konuşmak mecburiyetinde kalmışlardır kısa bir süre boyunca. Kraliçe diyorsam kardeş çocuklarıdırlar, birbirlerine paralel sokaklarda oturmaktadırlar. E müzmin bekardır, bir kamu kuruluşunda memurdur(memur olduğundan hangi kamu kuruluşu olduğunu belirtemiyorum zaten ben de bilmek istemiyorum). A ise fındık kurdudur. Duldur. İş işte, eş eşte bulunur diyerek her iki açıdan da çok erken yola koyulmuştur. Halkla ilişkilercidir. Ayrıca da insanlarla iyi ilişkiler içindedir. Kuzeni hariç.

BİZDEN İKİ KRALİÇE :

A – Hayret. Sinemadasın.
E – Gelmese miydim?
A – Yok canım dünya herkes için. İkimizin bir arada bulunması sakıncalı olabiliyor sadece.
E – Vukuatlı olan sensin. Malum…
A – Ot gibi yaşamaktansa, vukuatlar kraliçesi olmayı yeğlerim.
E – Kimsenin başını derde sokmadığım düşünülürse, vukuatsızlıklar kraliçesi olmayı tercih ederim.
A – Bana dokunan yanar. 
E – Soba mısın?
A – Şaka mısın?
E – Eski eşini gördüm bu arada, geçen gün, bizim orada. İhanetini affetmeyeceğini söyledi.
A – Spermlerini hareket ettirebilseydi böyle olmazdı.
E – Adam kısır, insafsız!
A – Peki ya benim doğurganlığım?
E – Yatacak yerin yok.
A – Senin çok…
E – Aynı kandan geldiğimize inanamıyorum.
A – Aynı yumurta ikizi değiliz ki!
E – Senin gibi bir ikizim olsun istemezdim.
A – Ben de ne dostum ne arkadaşım…
E – Bekarken yaptıklarını unutmadım hala. Haftasonları beraber çıkardık ve sen etrafımda erkek namına ne varsa baştan çıkarmaya çalışırdın. Bunu da alkole sığınarak yapardın. Hep en çabuk sen sarhoş olurdun ne hikmetse.
A – Saçmalama şimdi. Geçmişi bugüne bağlama.
E – Geçmişte olduğumuz şeyiz biz.
A – Dönüştüğümüz şeydir önemli olan. Hem madem yanındaki erkeklerden beni kıskanıyordun, sen de daha cilveli olsaydın.
E – Yetiştiriliş tarzım, terbiyem ve şimdiki çevre ve iş koşullarım izin vermiyor. Ben sen değilim.
A – Ne yani, sen dadılar eşliğinde saraylarda büyütüldün de, ben batakhanede mi yetiştim? Kardeş çocuklarıyız biz. Ben dişi doğamla barışığım, sense kibrinle.
E – Ben rahmimi sergilemekten hoşlanmıyorum diyelim.
A – Frijit! Pis frijit! İltihaplı frijit!
E – Onu kaptıysan sen kapmışsındır, partnerlerinden. Sahi bebek karında, baba nerede?
A- Evde olsaydık senin boğazına yapışmıştım. Asla bir adam tarafından sevilmeyeceksin, asla kendi çocuğu kucaklayamayacaksın.
E – Bunlar için gözüm arkada gitmeyecek, merak etme. 
A – Seni gören de, bakire Elizabeth sanır. Elinde olsa beni idama gönderirdin.
E – Elimde olsa seni yeryüzünden silerdim. Hiç var olmamışsın gibi. 
A – O kadar mı nefret ediyorsun benden?
E – O kadar…değil aslında ama seninle herhangi bir metrekareyi paylaşmaktan da çok hoşnut değilim. Adımız aynı cümlede geçmesin bundan sonra.
A – Neyse ki kraliçe değiliz. Topraklarımız yok, ülkemiz de. 
E – Hısımlarımızı hasım edip, bana karşı kışkırttığın günleri unutmadım daha.
A – Koynunda yılan beslemişsin desene.
E – Yılan çıktığı deliği biliyor bak. Şimdi hepsi yüzlerini bana döndüler teker teker. Sen kaldın yayan.
A – Bana bir daha seni sorarlarsa, ölmüş diyeceğim. Benim için öldün sen.
E – Üzüldüm desem…

GELENEKSEL KRALİÇELER ARASI UZAKTAN TAHT, GÜZELLİK VE ERK KAYGILI MEYDAN KAVGASI :

Dönem yüzyılının ele alacağımız ilk kraliçesi olan İskoçya kraliçesi Mary, Katolik olarak doğmuş, Protestanlar İskoçya’nın kontrolünü ele almak için savaşırken Katolik Fransa’ya gönderilmiş ve henüz daha on beş yaşındayken de Fransa tahtının varisiyle başgöz edilmiştir. Bildiğimiz görücü usulüyle yapılan evlilik, anlaşıldığı üzere bir çocuk gelin ihtiva etmektedir. O da Mary’dir. Üç yıl sonra dul kalan Mary ülkesi İskoçya’ya geri dönmek zorunda kalır. Bu sırada İskoçya Protestanların kontrolü altında olup, üvey kardeşi tarafından yönetilmektedir. Elizabeth’se İngiltere’nin porselen makyajlı Protestan kraliçesidir. Sekizinci Henry ve Anne Boleyn’in de çocuğudur. Mary doğumundan itibaren İngiltere tahtı için güçlü bir hak sahibiyken, Elizabeth’in de en güçlü rakibiydi. Kısaca Mary’nin varlığı Elizabeth’in tahtı adına bir tehditti. Film, Mary’nin boynunun vurulmadan hemen önceki anlarda yaşadıklarıyla başlar. Yer İngiltere, yıl 1587’dir. Bu tarihten 26 sene önce ayak bastığı İskoçya’daki Holyrood Palace’da kalmakta olan kardeşinin yanına geldiğinde olaylar zincirini başlatmış olur. Elizabeth’e bir mektup gönderir. Filmin en feminist cümlelerine evsahipliği yapar bu mektup. Der ki; “Bizden aşağı duran erkeklerin rızasıyla değil de, iki kraliçe olarak bir anlaşma yapmaktır dileğim”. Elizabeth’se Mary’nin cesaretinden, kendine duyduğu güvenden, güzelliğinden ve kolayca koca bulma becerisinden ürkmektedir. Mary’nin karakteri bana fena halde Rüzgar Gibi Geçti’nin Scarlet O’Hara’sını hatırlatmaktadır. Uzaktan da olsa kendisi gibi kan üstünlüğü olan Mary’e karşı kadınca bir kıskançlık beslemektedir. Etrafındakilerse en çok Katolik bir kraliçenin onlarınkisinden önce doğurması endişesini taşımaktadırlar. Haklıdırlar da. Zira Elizabeth tüm taliplerinin tahtının peşinde olduğundan şüphelenmektedir. Kraliçe de olsa, koskoca İngiltere’nin başında da olsa erkek egemen bir dünyada gittikçe erkeksileşmek mecburiyetinde kalır. Korkusundan evlenemez, gıpta ettiği anneliği de tadamaz. Filmde yobaz, önyargılı, sevimsiz bir hatip kompozisyonuyla karşımıza çıkan John Knox karakterinde yine İskoç asıllı ve de aksanlı David Tennant çıkar karşımıza. Bir Protestan olarak, papa tarafından yönetilen hiçbir krallığın hoşgörülü olamayacığını, köleleştirileceklerini düşünmektedir(Hıristiyanlar arasındaki mezhep kavgasını Sultan Süleyman’ın başlattığı söylenir, yoksa yanmıştık). Halkı ve sarayı güçlü hitabetiyle Mary’e karşı kışkırtadursun, Mary tahttaki yerini sağlamlaştırmak ve Katolik çocuklar yetiştirmek adına çok daha cesur hamlelerde bulunmaktadır ve nitekim evlenir, ne yapar eder bir erkek çocuk dünyaya getirir. Onun olamadığı kadın olmak, onun kısırlığının aksine varisler yetiştirmek gayretiyle yanıp tutuşmaktadır. Sifilis hastalığı olan Elizabeth’inse taht için bir varis dünyaya getiremeyeceği git gide netlik kazanmıştır. Kraliçe ağır makyajı, vakur tavırları, hepsi erkeklerden oluşan konseyinin tenkitleriyle başa çıkabilmek için dişi kimliğinden feragat eder. Dişi bedeniniz ve kadınsı tavırlarla ülke yönetmenin mümkün olmayacağını, her yüzyılda ve her ülkede John Knox gibi halkı ve en yakınlarınızdakileri bile üzerinize kışkırtacak adamların var olacağını, kellenizin, tahtınızın ya da elinizde her ne varsa onu kaybetmenizin yüksek olasılığını kulağınıza küpe etmeden bırakın ülkeyi bir holdingi bile zor yöneteceğinizi unutmamalısınız. Tüm bunlara rağmen Elizabeth de insandır ve içindeki kadınlık parçaları sayesinde çok sevdiği Lord Dudley’in Mary ile evliliğine onay vermez. Çevresindekiler de istemezler. Çünkü iki Stuart’ın evliliği, iki Katoliğin evliliğidir aynı zamanda. 

Mary’yi idama götüren en büyük sebeplerden birisi hırsı yüzünden çevresindeki erkeklerin birer birer kaybedişinden kaynaklanır. Barış yanlısı abisi James onun tutkularının esiri olduğunu düşünmektedir, bu yüzden de konseyiyle birlikte desteğini çeker. Yine de düşünecek olduğunuzda Mary savaş alanında abisinin ölmesine razı olmaz fakat sonunda kendisi terk edilir. Filmin birkaç yerinde yine erkeklerin Mary’e karşı kinayeli tavırlarına şahit oluruz. Gereken yerde ve zamanda sürekli tavsiye verdikleri halde, Mary tarafından önemsenmiyorlardır. Bilge adamlar kadınların heveslerine hizmet etmektedirler. Knox’a göreyse Mary şeytanın uşağı ve zinacıdır. Çocuğu ise olası bir piçtir. Bir de evliliğin kutsallığını gözardı eden Babil fahişesi ya da tek başına ölüm saçan bir fahişe ama muhakkak bir fahişedir ve bunu söyleyen Abdurrahman Dilipak pardon John Knox’tur. 

Mary ile Elizabeth, sonunda Mary’yi kurtaracak bir çözümle işin içinden çıkamayacak olsalar da, bir araya gelerek içlerini dökerler hiç olmazsa. Mary’nin tacı elinden alınmıştır, tahtının ve çocuğunun başına da dayısı geçmiştir. Mary, Elizabeth’i ikna etmek gayretindedir. İki kadın da doğursun doğurmasın, çocuğu olsun olmasın yalnız kalmışlardır köpekbalıklarının çevrelerinde yüzdüğü kocaman bir havuzda. Hayatını kısmen yaşayabilen Mary olsa da, bu ona ağır bedeller ödetir sonunda. Kendisine verilenler çöküşüne sebep olmuştur. İki kadının arasında geçen duygusal konuşmaya rağmen ölüm fermanını imzalamak zorunda kalan Elizabeth’tir. Mary son mektubunda James’in kendi başaramadıklarını başarması için duacıyım derken, bir gün tacın iki krallığı da birleştireceğinin umudu fakat kendi hayatı için düş kırıklığı içindedir. Öyle de olur. Elizabeth’in ölümüyle İngiltere ve İskoçya’yı aynı anda ve tek nefesten yöneten hükümdar oğlu James olur. Elizabeth’in taht için bırakabileceği bir varis yoktur çünkü.

 

SON SÖZ : Mary rolünde Saoirse Ronan ne kadar iyiyse, Elizabeth rolünde Margot Robbie’yi de o kadar beğendim. Onu sarayın efendisinden çok şaklabanına çeviren makyajının altından Mary’nin idamını onaylamak zorunda kalıp, pişmanlığından gözyaşı döktüğü sahnesiyle, Judi Dench’in on dakika kadar gözüküp Oscar’ı aldığı Aşık Shakespeare’deki kısacık rolü geldi aklıma. İtiraf etmeliyim ki, riskli bir rol ve ondan da riskli bir makyajın altında dahi olsa akılda kalmayı başarabilen Robbie’yi sanırım biraz daha çok beğendim. Aynı filmde iki güçlü kadın karakter bulmak her zaman kolay olmadığı gibi, ikisi de üstelik aynı sene Oscar’a aday olmayı başarabilmiş oyuncuların cesaretine hayran kalmamak mümkün değil. Kostüm tasarımı, makyajı, güçlü uyarlama senaryosu, altından çıkan feminist okuması ve oyunculuklarıyla filmi beğendiğimi bir kez daha belirteyim istedim. Pek çok replik vardı ki inceden, insanı olduğu yere mıhlıyordu derinden. O bir dakika seni adam yapmaz en cüretkarıydı bence.